Thijs Kleinpaste heeft een mooie boekbespreking van Michael Young’s De opkomst van de meritocratie in de Nederlandse Boekengids. Een paar passages die ik vooral sterk vond hieronder.
De grote verdienste van Young is dat hij inzichtelijk maakt hoe onschuldige principes als ‘beloning naar verdienste’ volkomen kunnen ontsporen als ze worden ingezet binnen een verder onveranderd sociaal en economisch stelsel. Concreet: sommigen een uitverkoren positie geven in een maatschappelijke hiërarchie en anderen opdragen om hun plek te kennen.
Het klassenbelang van de meritocratie is abstracter. Het belangrijkste is om allereerst een klasse of kaste te blijven om zo de voordelen daarvan te kunnen blijven oogsten. In iedere moderne staat wordt macht uitgeoefend – of meritocratischer gezegd: moet er bestuurd worden – en als er dan toch een kaste moet zijn die deze taak vervult, laat dat die van de hoogst gediplomeerden zijn. De meritocratie reproduceert zichzelf door deze gedachte mee te geven aan elke nieuwe lichting die tot haar uitverkoren rangen toetreedt: dat zij de juiste, met recht geroepen groep is om de wereld te ordenen. Niet de arbeidersklasse, niet de ongeleide democratie, niet het gekrioel van belangengroepjes – maar zij. Alle materiële voordelen van de meritocratie vloeien voort uit het in stand houden van die uitverkoren status.
Te vaak lijkt de gedachte te zijn dat vertegenwoordiging en het bedienen van belangen onproblematisch in elkaars verlengde liggen. Om die zelfgenoegzaamheid te doorbreken is kennelijk iets stelligers nodig, zoals de gedachte dat waar managers en bestuurders zijn, er gestaakt moet kunnen worden: dat waar macht wordt uitgeoefend en waar aanwijzingen worden gegeven, zij die de aanwijzingen moeten opvolgen kunnen stemmen met hun voeten. Dat conflict omarmd wordt en niet wordt gezien als iets wat gevaarlijk is voor de maatschappelijke lieve vrede, de ‘economie’, of zelfs de democratie. Conflict is ongetwijfeld gevaarlijk voor de hegemonie van de manager en diens klasse van droomkoninkjes, en daarmee voor de soevereiniteit van de meritocratische orde, maar dat gevaar is zowel heilzaam als noodzakelijk. Een van de lessen van het boek van Young is immers ook dat je moet kiezen: zelf een revolutie maken, of wachten tot die uitbreekt.
Zelf lezen: https://www.nederlandseboekengids.com/20221116-thijs-kleinpaste/